Pavol Rankov za powieść Zdarzyło się pierwszego września (albo kiedy indziej), wyd. Słowackie Klimaty, otrzymał tegoroczną NL Europy Środkowej Angelus. W uzasadnieniu  werdyktu jeden z jurorów, St. Bereś, powiedział: To książka, która cieszy. Ma opinię czytadła. Mówi się, że porusza tematy nazbyt oczywiste- przyjaźń, rywalizację o kobietę. Ale jest to przyjaźń i miłość poharatana przez historię, polityczną opresję […] Przy tym jest w tej literaturze ciepło.

Po lekturze powieści, którą można wypożyczyć w naszej bibliotece, potwierdzam opinię jurora. To, jak „oczywiste tematy porusza”, na jakim tle historycznym i polityczno- obyczajowym, warte jest uwagi. Węgierskie miasteczko Levice, w którym rozgrywa się większość akcji, to przykład miejsca, jakich wiele było w Europie przed II wojną światową. Żyli obok siebie: Węgrzy, Słowacy, Czesi, Żydzi, Cyganie bywający na tych samych kąpieliskach, rywalizujący o kobiety, snujący  marzenia nie tylko o kobietach, dopóki... Wyliczyć trzeba wszystko, co wstrząsnęło ówczesną Europą i zburzyło istniejący stan i ład: faszyzm, okupacja, nazizm, antysemityzm, komunizm, kolaboracja, emigracja. Bohaterowie, nie przeprowadzając się, stają się obywatelami Czechosłowacji, Węgier, Słowacji, znów Czechosłowacji. Nietrudno się domyślić, jak wojenna zawierucha, oba systemy totalitarne  miotają ludźmi, wpływają na losy, nie bacząc na problemy, uczucia, przekonania, które są wyznacznikiem człowieczeństwa. Bohaterowie stają  wobec zaskakujących, trudnych wyzwań  i wyborów. Powieść przestaje być czytadłem. Wszyscy wychodzą z tej zawieruchy poharatani. W zakończeniu bohaterka mówi: Tak skończyliśmy. Nie z powodu własnych błędów, ale przez politykę. Nie mogliśmy żyć własnym życiem, ale musieliśmy tak, jak nam podyktowano. Pada też pytanie o to, gdzie i co to jest ojczyzna?

Warto sięgnąć po tę powieść, by poznać  zawiłe losy naszych południowych sąsiadów. Postrzegamy ich stereotypowo, umniejszając ich cierpieniom i tragicznym losom, niesłusznie. Linearna opowieść zaczynająca w 1938 roku, a kończąca w 1968 jest panoramą życia Czechów, Słowaków, Węgrów, Żydów, w tle pojawia się też Polska. Faktycznie, …jest w tej literaturze ciepło., o czym informuje i zachęca do przeczytania

Ewelina Roszman

/ moderatorka DKK, polonistka/