Florian Illies, 1913*Rok przed burzą*, wyd. Czarna Owca 2014

W tym roku  przypada setna rocznica wybuchu I wojny światowej. Jak zawsze przy okazji rocznic pojawiły się książki tematycznie związane z wydarzeniem. Na uwagę zasługują wszystkie, bo są to nowe, lepsze opracowania znanych faktów lub opisujące dotąd nieznane, przybliżające problemy, sylwetki polityków, władców, historie uciskanych narodów Europy. Pojawiła się książka jakby na przekór, bo nie o roku 1914 czy 2014, tylko o 1913. To, że 1914 rok  i następne okazały się burzą i zawieruchą, jest oczywiste. To ta wojna zmiotła panujących przez dziesięciolecia i strzegących dawnego „ładu”, doprowadziła do rewolucji w Rosji, dała początek nowym ideom, odrodziła  państwowości, dała lub przywróciła podmiotowość wielu narodom Europy.

191 3. Rok przed burzą to książka w zamyśle niezwykle oryginalna, ciekawa, zabawna i faktograficznie niezwykła, bo sięgająca nie tylko do politycznej historii. Nie ma fabularnej narracji. Jest zbiorem luźnych informacji, faktów, listów, artykułów prasowych, komentarzy z życia ludzi: nauki, sztuki, literatury, polityki, gospodarki Niemiec, Austrii i krajów przez nie podbitych oraz Francji, USA, Anglii, Irlandii, Rosji i marginalnie- innych. Czegóż w tej książce nie ma, a co jest?

By rozbudzić ciekawość podam, że śledzimy przez cały rok 1913, m.in., wymianę listów, czyli uczuć, wzlotów i upadków, Franza Kafki i  Felicji Bauer, Almy Mahler, wdowy po wielkim kompozytorze z Oskarem Kokoschką, poznajemy salon Gertrudy Stein, przeżywamy rozterki twórcze i losy  pierwszych wydań „W poszukiwaniu straconego czasu”, „Ulissesa”, „Czarodziejskiej góry”, „Śmierci w Wenecji”. Jesteśmy na wystawach i uczestniczymy w artystycznych dyskusjach najwybitniejszych futurystów, kubistów, dadaistów, jak się później okaże wybitnych malarzy: Picassa, Klee, Kadinskyego, uczestniczymy w sporze Z. Freuda z C. G. Jungiem oraz dowiadujemy się, że w Wiedniu … początek lata był tak niezwykle brzydki, że nawet późniejszy okres mimo poprawy trzeba określić mianem brzydkiego. Rilke cierpi, potem ma katar, Duchamp pokazuje „Akt schodzący po schodach”, a  los zaginionej „Mony Lizy” pozostaje   nieznany, za to  Picasso posiada trzy syjamskie koty. Co jakiś czas słyszymy sygnał w rodzaju: Hitler i  Stalin spacerują w parku Schonbrunn, ale się nie znają. Hitler  sprzedaje swe obrazki na monachijskim rynku, ale nadal nie ma kontaktu z awangardą tego miasta, cesarz Franciszek Józef martwi się sytuacją w Serbii, ale znów poluje, a dowódcy zarządzili „polowanie” na uchylających się od służby w c. k. armii. Jego syn, następca tronu, Ferdynand, nie ma prawa wstępu na dwór cesarski ze względu na małżeństwo z kobietą niższego stanu, p. Chotek. Albert Einstein, wielki teoretyk względności, okazuje się praktykiem rzeczywistości, gdy … Rzesza Niemiecka świętuje 25-lecie rządów Żelaznego Cesarza. Albert Schweitzer wyjeżdża do Afryki,… w fabryce samochodów Forda w Detroit zastosowano po raz pierwszy taśmę produkcyjną. Louis Armstrong daje swój pierwszy występ publiczny. Nikt na razie nie przejmuje się tym, co Oswald Spengler  pisze w „Zmierzchu Zachodu”, chociaż Max Beckmann zapisuje w dzienniku: „Człowiek jest i jednak pozostanie świnią pierwszej klasy”. Na szczęście … w grudniu Mona Liza odnajduje się we Florencji i staje się najważniejszym obrazem na świecie. I tak przez dwanaście rozdziałów, czyli cały rok. Chronologiczny jest układ treści tej niezwykłej książki.

Autorowi na pewno udało się …wskrzesić z dyskretnym humorem urok kluczowego momentu historii, oddać klimat i atmosferę roku, po którym zginie świat trwający przez dziesięciolecia, kiedy to panujący nie czuli fermentu zapowiadającego wybuchy, które doprowadzą do zmian i przewrotów nie tylko w polityce, gospodarce, ale też muzyce, malarstwie, literaturze, nauce, technice i obyczajowości. Przez pryzmat roku 1913 łatwiej zrozumieć wydarzenia z lat 1914- 1918.

Ewelina Roszman / moderatorka DKK, polonistka/